KHÔNG CHỈ LÀ VỆT DẦU TRÊN NƯỚC – “TRÀN DẦU”: MỐI NGUY KHÓ LƯỜNG

25/06/2025 – Tràn dầu là một hiểm họa môi trường phức tạp và khó lường, đe dọa nghiêm trọng đến hệ sinh thái biển, đời sống ven bờ và an toàn cộng đồng. Các nghiên cứu khoa học chỉ ra rằng nhận diện sớm, nâng cao ý thức cộng đồng và triển khai các giải pháp kỹ thuật – tổ chức ứng phó hiệu quả là chìa khóa để giảm thiểu hậu quả, đặc biệt đối với người dân ven biển, tại các tỉnh thành của Việt Nam. 

Sự cố tràn dầu đã xuất hiện từ những năm 1960 trên thế giới, khi công nghiệp khai thác, vận chuyển dầu phát triển mạnh. Tuy nhiên, tại Việt Nam, sự cố này được ghi nhận từ khoảng năm 1987 – 2001, đã xảy ra hơn 90 vụ tràn dầu tại các sông, vùng ven biển và Việt Nam đứng thứ 3 trong 39 quốc gia có sự cố tràn dầu trên thế giới (2005 – 2014).

Ngoài ra, một trong những sự cố tràn dầu lớn nhất vào thời kỳ đầu vào năm 1994 được ghi nhận: Tàu NEPTUNE ARIES tràn khoảng 1500 tấn dầu khí sau khi va vào cầu cảng, gây ô nhiễm rất nghiêm trọng tại khu vực đồng ruộng ở Việt Nam.

Dù sự cố tràn dầu đã xuất hiện từ lâu, nhưng hệ lụy mà sự cố này mang lại cho đến nay vẫn rất khó lường, không có biện pháp để khắc phục triệt để mà chỉ có thể kịp thời phát hiện và kịp thời ứng phó.

Có thể thấy, sự cố tràn dầu là một vấn đề cấp bách, song hiện nay vẫn chưa thật sự nhiều người hiểu được sự ảnh hưởng nghiêm trọng của dầu tràn. Sự cố này thường xảy ra trong quá trình khai thác, chế biến, vận chuyển dầu mỏ và sản phẩm từ dầu (như tai nạn tàu thủy, sự cố giàn khoan, hầm mỏ, các nhà máy,…) dẫn đến tình trạng dầu thoát ra ngoài, gây ô nhiễm môi trường, tác động xấu đến hệ sinh thái và thiệt hại đến các hoạt động kinh tế – xã hội.

Hiểu rõ hơn về nguyên nhân và quá trình dầu tràn

Như đã đề cập, sự cố này được hình thành do tàu chở dầu bị hỏng động cơ, mắc cạn hoặc va vào đá ngầm, san hô,… khiến tàu bị thủng và làm một lượng lớn dầu chứa trong tàu tràn vào nước (số lượng dầu tràn ra tự nhiên khoảng vài trăm lít trở lên có thể coi là tràn dầu); hoặc trường hợp khai thác dầu trên biển. Sự cố tràn dầu có thể đặc biệt nghiêm trọng khi hệ thống ngăn dầu bị hỏng, giàn khoan nổ,…

Bên cạnh đó, nhiên liệu dùng trong hoạt động khai thác dầu trên biển cũng có thể rò rỉ vào nước, cũng có thể đến từ những nhiên liệu rò rỉ của các phương tiện là thuyền máy, mô tô nước,… và đặc biệt là các lỗ rò địa chất dưới đáy biển. Các lỗ này khó phát hiện và quan sát trực tiếp nên khả năng phòng ngừa dầu rò rỉ cần nhiều biện pháp, công nghệ tiên tiến để tiếp cận.

Khi dầu đã tràn trên biển, bề mặt nước,… sẽ bắt đầu nổi lên, sau đó loang ra phạm vi rộng hơn do tác động của điều kiện thời  tiết như sóng, gió và các dòng chảy đẩy váng dầu lan rộng, ảnh hưởng đến các tầng nước mặt của đại dương, khu vực ven bờ và môi trường sống của các sinh vật nơi dầu đi qua.

Từ đó, lớp váng dày được tạo nên bởi dầu bay hơi một phần, trở nên đặc và nhớt. Các phần khác có thể tan vào nước, hoặc chìm cùng các hạt vật chất lơ lửng, kết thành cục hắc ín. Qua một khoảng thời gian dài, rác dầu bị phân hủy bởi ánh mặt trời hoặc vi sinh vật, sẽ tạo thành các axit hữu cơ, chất nhựa đường, khí CO2,… gây nhiều mối nguy hại như: Ô nhiễm không khí, môi trường và tài nguyên nước.

Phần lớn, dầu loang rất độc hại với cơ thể các sinh vật, gây nên hiện tượng cá chết hay nhiễm độc hàng loạt; làm ô nhiễm chất hữu cơ trong nước biển, làm mất đi nguồn thức ăn và kìm hãm khả năng sinh sôi của các sinh vật biển. Đặc biệt đối với các loài động vật có vú, bò sát, lưỡng cư và chim sống gần hoặc trong đại dương. Do đó, nếu để tình trạng này kéo dài, số lượng và cá thể các sinh vật biển sẽ bị giảm sút đáng kể hoặc tuyệt chủng…

Tác động gần hơn là về kinh tế – xã hội và hoạt động của con người nếu dầu tràn tại khu vực ven bờ biển, điều này sẽ gây ảnh hưởng xấu đến hoạt động kinh tế, thủy sản, du lịch biển của người dân.

Các sự cố nghiêm trọng

Theo thông tin từ Sở Nông nghiệp & Môi trường, khoảng hơn 10 năm gần đây, Việt Nam mỗi năm ghi nhận nhiều 10 vụ tràn dầu lớn. Có thể kể đến phần lớn xảy ra tại vùng ven biển và cửa sông, đặc biệt ở các khu vực như Cần Giờ, Hải Phòng và Vũng Tàu.

Đặc biệt, ngay đầu năm 2025, sự việc “Tràn dầu làm ô nhiễm hơn 17 ha rừng Cần Giờ trên sông Lòng Tàu (TP. HCM) sau vụ va chạm giữa 2 tàu nước ngoài (tàu Panama KMTC SURABAYA  và tàu Hồng Kông GENGLYLE) đã khiến phần lớn dầu tràn ra ngoài môi trường, gây thiệt hại đến nông nghiệp và an toàn cộng đồng: Dầu vẫn bám trên đất và cây cối sau gần một tuần; các khu vực nuôi trồng thủy sản tại Tam Thôn Hiệp, Thạnh An và Long Hòa bị tràn dầu, ảnh hưởng sinh kế của người dân ( có 5 hộ dân với khoảng 1,2 tấn thủy sản bị tác động trực tiếp – các hộ nuôi trồng thủy sản được khuyến cáo ngừng khai thác và sử dụng nước từ các khu vực bị dầu nhiễm cho đến khi được xử lý).

Lùi xuống năm 2021, tại Đà Nẵng đã xảy ra sự cố hạ thủy bơm dầu thử cột bơm của Tàu dầu ĐNa 0607 dẫn đến chìm tàu, trên tàu lúc này có khoảng 4m khối dầu DO (4000 lít), lượng dầu loang trên bề mặt khoảng 20m2.

Hoặc sự cố tràn dầu tại một cây xăng quân đội đóng tại phường Quảng Hưng, TP. Thanh Hóa vào năm 2018. Do trời mưa lớn nên bể thu gom dầu thừa của kho đã bị tràn ra ngoài, làm dầu chảy ra khoảng 800m xung quanh khu phố theo đường cống thoát nước và ra các cánh đồng ruộng.

Tương tự vụ việc tại Cần Giờ, năm 2013, trên vùng biển Quy Nhơn cũng đã xảy ra sự cố tràn dầu gây thiệt hại lên tới hơn 2 tỷ đồng. Qua đó, hơn 700 lồng cá của 80 hộ ngư dân tại đầm Thị Nại với diện tích gần 14.000 m2 bị ảnh hưởng bởi dầu thấm và bám dính vào dụng cụ đánh bắt, nuôi trồng… dẫn tới thiệt hại hơn 10.000 con cá…  và còn các vụ tràn dầu tiêu biểu có thể điểm đến như Quảng Ngãi (2014) – dầu loang từ hoạt động khai thác gần bờ; Hải Phòng (2011) – tràn dầu từ cảng sau va chạm tàu; Thanh Hóa (2006) – sự cố từ nhà máy lọc dầu,…. cùng nhiều khu vực dễ xảy ra sự cố tràn dầu như tại ven biển Nam Bộ, Đông Bắc Bộ,…

Kịp thời ứng phó sự cố tràn dầu

Dầu tràn không chỉ là một sự cố kỹ thuật, mà đó còn là thảm họa môi trường có thể âm thầm phá hủy hệ sinh thái, làm tê liệt sinh kế ven biển và để lại hậu quả lâu dài nếu không được kiểm soát kịp thời.

Trước nguy cơ ấy, việc ngăn, quây dầu tràn dầu là việc làm quan trọng nhất và là hành động bảo vệ môi trường của toàn xã hội. Hiện nay, để ứng phó sự cố này, có thể tiến hành bằng các công cụ kỹ thuật cao hoặc đơn giản như sử dụng phao ngăn dầu chuyên dụng hoặc từng hộ cá nhân có thể dùng tre nứa kết thành phao ngăn, sau đó, nhanh chóng thu gom bằng mọi cách, từ bơm hút cho đến vớt thủ công; có thể dùng rơm rạ hoặc các loại vật liệu xốp dễ ngấm dầu thả xuống nước cho dầu thấm vào và vớt lên cho vào nơi an toàn (tuy nhiên, những cách làm thủ công không hoàn toàn loại bỏ được dầu loang trên bề mặt nước).

Trong đó, các khu vực ngoài khơi, xa bờ, có dùng tấm thấm dầu hoặc chất phân tán dầu nhằm không cho dầu có khả năng loang dầu gây ô nhiễm đến bờ, bởi những khu vực này thường là khu vực cần được ưu tiên bảo vệ.

Đối với váng dầu, cặn dầu và các vật liệu bám dầu như đất, cát, cành cây, rác bám dầu,… cần được gom về một nơi, ngăn quây cách ly không cho thấm ra môi trường xung quanh và sẽ được cơ quan chuyên môn hướng dẫn xử lý.

Khi đại dương lên tiếng, bạn sẽ nói thay?

Việt Nam gắn liền với đường bờ biển dài. Do vậy, các hoạt động sử dụng xăng, dầu, hóa chất, vận chuyển trên biển ngày càng gia tăng và việc xảy ra các sự cố không mong muốn luôn tiềm ẩn  thường trực. Hậu quả của các sự cố tràn dầu luôn nghiêm trọng và ảnh hưởng không chỉ riêng một cá nhân nào. Mà nó mang tính cộng đồng, ảnh hưởng cả một tập thể.

Khi chúng ta sử dụng ít dầu mỏ, lượng dầu cần phải vận chuyển sẽ giảm đi, đồng nghĩa với việc sẽ có ít hơn những vụ tràn dầu trên biển sau này.

Hãy giúp những người xung quanh hiểu rằng, nếu chúng ta phụ thuộc quá nhiều vào các sản phẩm có nguồn gốc từ dầu mỏ, những vụ tràn dầu sẽ tiếp tục xuất hiện, sớm muộn cũng sẽ hủy diệt đại dương của chúng ta. Mỗi người đều có thể góp một phần nhỏ bé để giải quyết vấn nạn này.

Vì vậy các cá nhân, tổ chức, nhà máy, xí nghiệp khi hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực cơ khí. Cần chủ động phòng ngừa các sự cố một cách đầy đủ, bằng nhiều biện pháp khác nhau. Như tổ chức các buổi diễn tập để tăng thêm kiến thức và tính kịp thời chủ động cho nhân viên. Ngoài ra cần trang bị đầy đủ các vật liệu phòng ngừa sự cố tràn dầu như: Bộ spill kit, phao quây, tấm thấm, phao quây… Để khi xảy ra sự cố chúng ta có ngay các vật liệu để sử dụng kịp thời. Hơn thế nữa để ngăn chặn các hậu quả đáng tiếc xảy ra. Giảm được chi phí ứng phó cũng như phí phạt khi để xảy ra sự cố.

Và đối với từng cá nhân, việc đơn giản chúng ta có thể làm bao gồm: Giảm bớt việc sử dụng các sản phẩm từ dầu mỏ tràn lan. Hãy đạp xe, đi bộ, hoặc sử dụng các phương tiện công cộng thay cho đi xe máy hoặc ô tô. Cùng với đó, chúng ta hãy chủ động tuyên truyền, thuyết phục gia đình, bạn bè,… cùng chung tay hành động, bảo vệ vì một môi trường xanh, sạch và phát triển bền vững.

_______________________________________________________

TRUNG TÂM ỨNG PHÓ SỰ CỐ MÔI TRƯỜNG VIỆT NAM

Địa chỉ: P203 – A5, Làng Quốc tế Thăng Long, Cầu Giấy, Hà Nội.

Hotline: 1800 6558 – Email: sos@sosmoitruong.com

Facebook: https://www.facebook.com/sosmoitruongvietnam