VAI TRÒ CỦA VAN KHẨN CẤP ĐỐI VỚI XE XI TÉC VẬN CHUYỂN XĂNG DẦU, HOÁ CHẤT

Xe xi téc (xe bồn) vận chuyển xăng dầu và hoá chất là một trong những nguy cơ cao nhất về sự cố môi trường trên đường bộ. Với hàng trăm ngàn xe vận chuyển mỗi ngày trên các tuyến đường tại tất cả các tỉnh thành phố, vấn đề an toàn thực sự phải được nhìn nhận một cách nghiêm túc. Trong các sự cố liên quan đến phương tiện giao thông cơ giới thì cháy, nổ xe xitec (xe bồn) vận chuyển xăng dầu là một trong các sự cố gây ra những hậu quả nghiêm trọng và khó lường nhất.

1. Tình hình cháy, nổ xe xitec vận chuyển xăng dầu thời gian gần đây

Những năm qua, liên tiếp xảy ra những vụ cháy xe bồn chở xăng, dầu và để lại những hậu quả vô cùng đáng tiếc, điển hình như:

Vụ cháy cửa hàng xăng dầu Quân đội tại Số 2 đường Trần Hưng Đạo, thành phố Hà Nội xảy ra vào lúc 13 giờ ngày 03/6/2013, khi đang trong quá trình nhập hàng vào bể chứa, ống dẫn xăng từ xe xitec bị tuột khiến xăng tràn ra đường, bắt lửa tại bếp lò của cửa hàng ăn uống gần đó gây cháy. Ước thiệt hại 6-7 tỷ đồng, nhiều người bị thương, và thời gian chữa cháy gần 5 giờ.

Vụ va chạm giữa xe xitec vận chuyển xăng dầu mang BKS 93C-2689 và xe ba gác vào lúc 5h sáng ngày 21/11/2018 trên quốc lộ 13, huyện Chơn Thành, tỉnh Bình Phước gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản. Vụ va chạm khiến xe xitec bị lật, xăng đổ xuống đường bốc cháy và bén lửa vào 19 căn nhà khiến 6 người tử vong và 2 người bị thương;

Vụ cháy tại cửa hàng xăng dầu Trường Thọ, bản Trại Giống, xã Nà Nghịu, huyện Sông Mã, tỉnh Sơn La, ngày 05/05/2018 khi xe xitec biển kiểm soát 26C- 02.063 đang trong quá trình nhập hàng vào bể chứa bị tràn ra ngoài. Sau đó, lượng xăng rò rỉ đã bén lửa nhà dân ở gần đó dẫn đến cháy rụi xe xitec cùng hàng hóa trên xe.

2. Đặc điểm và nguyên nhân sự cố cháy, nổ xe bồn vận chuyển xăng dầu

Qua các sự cố cháy nổ xe xitec điển hình trong quá trình xuất nhập, vận chuyển xăng dầu, có thể rút ra một số đặc điểm chung như sau:

– Đám cháy xuất hiện (do nhiều yếu tố nguyên nhân khác nhau) có tốc độ lan nhanh, tỏa nhiệt lớn.

– Công tác chữa cháy gặp nhiều khó khăn do xăng dầu chảy tràn trên mặt đất.

– Xăng dầu trong bồn chứa xe xitec tiếp tục chảy ra từ họng xuất trong quá trình diễn ra đám cháy.

Các sự cố cháy, nổ phương tiện này thường bắt nguồn từ việc chủ quan, lơ là và không tuân thủ nghiêm quy trình xuất nhập xăng dầu. Ngoài ra, trong quá trình vận chuyển, do tải trọng lớn của xe bồn, khi di chuyển nhanh và đánh lái gấp dễ dẫn đến hậu quả lật xe do ảnh hưởng từ quán tính.

Xăng dầu là loại hàng hóa đặc thù, rất dễ bắt cháy, do đó. mức nhiên liệu trong xi-téc xăng dầu phải luôn chấp hành đúng theo các quy định chuyên ngành; xe bồn chở xăng, dầu có đặc điểm nếu chở vơi quá khi chuyển hướng, phanh gấp sẽ dễ gây nguy hiểm, khi chở đầy quá, lượng nhiên liệu sẽ giãn nở cũng là nguyên nhân dẫn đến sự cố chảy tràn nhiên liệu gây ra cháy, nổ.

3. Quy định của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về PCCC có liên quan

Theo quy định tại tại Điều 33 Nghị định số 136/2020/NĐ-CP ngày 24/11/2020 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật PCCC và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của luật PCCC và Điều 1 Thông tư số 148/2020/TT-BCA ngày 31/12/2020 hướng dẫn về trang bị phương tiện PCCC đối với phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, trước khi đưa vào khai thác loại hình phương tiện này, phải có Giấy phép vận chuyển hàng hóa nguy hiểm về cháy nổ, người điều khiển và người làm việc trên xe xi-téc vận chuyển xăng dầu phải được huấn luyện, bồi dưỡng nghiệp vụ PCCC và có chứng nhận huấn luyện nghiệp vụ PCCC, trang bị đầy đủ phương tiện chữa cháy ban đầu… Đồng thời, phương tiện phải bảo đảm các điều kiện an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường theo quy định tại Văn bản ĐLVN 05:2017 ban hành kèm theo Quyết định số 1782/QĐ-TĐC ngày 08/11/2017 của Tổng cục trưởng Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng. Tuy nhiên, các yêu cầu tại Văn bản ĐLVN 05:2017 so với các tiêu chuẩn kỹ thuật của các nước như Tiêu chuẩn MC 306/DOT 406 vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là quy định về thiết bị an toàn cho xe xitec.

Hiện nay, phần lớn các xe xitec ở Việt Nam được trang bị van đóng tại đáy bồn (van luppe, van đầm), là loại van thao tác vặn tay. Các van này giống như nút đậy và được thao tác bằng cách trèo lên nóc bồn chứa và dùng tay vặn. Ngoài ra, còn tồn tại một số xe không được trang bị van đóng đáy mà chỉ có van chặn. Thực tế này dẫn đến những khó khăn, bất cập trong việc vận hành và ứng phó khi xảy ra sự cố, như:

– Van vặn tay không thể thao tác nhanh được, gây khó khăn khi vận hành, sửa chữa xe xitec và ứng phó khi xảy ra sự cố;

– Trường hợp xảy ra sự cố yêu cầu người ứng cứu phải trèo lên nóc bồn chứa để mở van luppe, van đầm hoặc tiếp cận gần khu vực nhập hàng đang chảy, rò xăng dầu để đóng van. Đây là việc rất nguy hiểm và khó có thể thực hiện được trong nhiều tình huống cụ thể.

4. Tổng quan tình hình ứng dụng các thiết bị an toàn trên xe xitec

Hiện nay, trên thế giới đã đưa vào sử dụng nhiều thiết bị an toàn cho xe xitec, trong đó hệ thống an toàn cơ bản được trang bị cho xe xitec vận chuyển xăng dầu vận hành tại Mỹ và các nước EU (Tiêu chuẩn MC 306/DOT 406, …) gồm các thiết bị cụ thể sau:

– Van đáy cơ khí hoặc khí nén (cable-actuated hoặc air-actuated):

Được lắp đặt phía trong mỗi ngăn (buồng) chứa của bồn xe xitec nhằm giảm ứng suất cơ học và bảo vệ ngăn chứa khi xảy ra tai nạn. Van an toàn điều khiển có kích thước từ 101.6mm đến 152.4mm chịu tải lò xo, được đóng trong trạng thái bình thường và sử dụng khí nén hoặc dây cáp kích hoạt để mở (Quy trình vận hành van điều khiển bằng khí nén bao gồm thao tác mở van tổng điều khiển khí nén và thao tác mở van ngăn chứa).

– Van đóng khẩn cấp (emergency shut off valve):

Khi được kích hoạt sẽ đóng toàn bộ các van an toàn điều khiển, được thiết kế để sử dụng trong tình huống đám cháy hoặc tràn dầu xảy ra trong quá trình xuất nhập hàng hóa ngăn trở việc tiếp cận hệ thống điều khiển đóng ngắt. Hệ thống điều khiển có thể sử dụng nút bấm, công tắc khí, van… và được lắp đặt tại mặt phía trước của bồn xe.

– Van xả áp chân không (Breathing valve):

Các thiết bị xả áp thông dụng bao gồm van thở, khớp nối an toàn, cửa van áp suất… thường được tích hợp vào nắp nhập xe bồn.

– Hệ thống thu hồi hơi (vapor recovery system):

Hệ thống các thiết bị thu hồi và hạn chế hơi xăng dầu thoát ra ngoài không khí khi xe xuất/nhập xăng dầu. Quá trình thu hồi hydrocarbon khi xe xitec xuất/nhập hàng hóa tạo thành vòng kiểm soát kín đối với cả khí và sản phẩm hóa lỏng.

– Hệ thống bảo vệ chống lật (Rollover protection): Thiết bị bảo vệ chống lật phải được lắp đặt trên xe nhằm bảo vệ các cửa, hố ga, thiết bị kiểm soát, thiết bị xả áp khỏi hư hỏng trong quá trình xe bị lật.

Van đóng khẩn cấp đã được trang bị theo chuẩn thiết kế xe xitec vận chuyển xăng dầu tại nhiều nước như: Mỹ, các nước Châu Âu, Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan… Tại Việt Nam các xe xitec vận chuyển xăng dầu phần lớn chưa được trang bị van đóng khẩn cấp này. Hiện nay, Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam đã bắt đầu có những nghiên cứu, ứng dụng van đóng khẩn cấp cho xe bồn chở xăng dầu, bảo đảm an toàn trong quá trình khai thác, vận hành.

Để phòng ngừa, hạn chế thiệt hại đến mức thấp nhất tai nạn cháy nổ, bảo đảm an ninh, an toàn trong các hoạt động vận chuyển, kinh doanh xăng dầu, cần có những nghiên cứu, áp dụng các giải pháp, công nghệ an toàn của các nước tiên tiến trong lĩnh vực này. Trong đó, việc trang bị van đóng khẩn cấp cho xe xitec vận chuyển xăng dầu là hết sức cần thiết.